Herkese merhaba. Baskıya dair her şeyi tek tek anlatacağımız bu blog sayfamızda önce “matbaa nedir ve ilk matbaa ne zaman icat edilmiştir” konusunu ele almak istedik. Sende matbaanın ne olduğunu ve ne zaman icat edildiğini merak ediyorsan hadi hemen başlayalım!
Matbaa Anlamı Nedir?
Yazı ve görsellerin genellikle kâğıt, karton, kuşe gibi yüzeylere basılarak çoğaltılması işlemini yapan araca matbaa denilmektedir.
Matbaa kelimesi Arapça kökenli bir kelimedir ve kelime anlamı olarak basım işlerinin yapıldığı yer anlamına gelmektedir. Matbaanın icadı, bilginin iletilmesinde insanlık olarak büyük önem taşımıştır. Bu sebeple matbaanın icadı, Avrupa’nın kültürel ve bilimsel yönden gelişiminde önem taşımıştır.
İlk Matbaa Ne Zaman ve Kim Tarafından İcat Edilmiştir?
Matbaa, tarihte ilk olarak Çin’de kullanılmaya başlanmıştır. Matbaayı ilk bulan kişinin genellikle Johannes Gutenberg olduğu düşünülmektedir ama aslında değildir. Fakat Gutenberg’in bulduğu matbaa tekniği dönemin en modern matbaa tekniği olduğu için matbaacılığın başlangıcı da o sayılmaktadır.
Matbaada ilk bulunan baskı tekniği, ahşap kalıplara harflerin kazınması (işlenmesi) şeklindedir. Kesin bilgi olmamakla birlikte, bu tekniğin milattan sonra 1. veya 2. yüzyılda kullanılmaya başlandığı düşünülmektedir. Ayrı harflerle baskı tekniği ise milattan sonra 11. yüzyılda yine Çin’de Bi Sheng isimli Çinli bir mucit tarafından bulunmuştur. Matbaa, Çin’den sonra Japonya ve Kore gibi birçok ülkeye daha yayılmıştır.
Johannes Gutenberg’in 1440’lı yıllarda bulduğu modern matbaa tekniği, matbaanın gelişim ve değişiminde çok önemli bir dönüm noktasıdır. Johannes Gutenberg’in bulduğu matbaa önce Avrupa’ya ve sonra tüm dünyaya yayılmıştır. Gutenberg tarihte matbaa tekniğini bulan ilk kişi olmasa da modern matbaacılığın babası sayılmaktadır.
Matbaa Avrupa’ya Ne Zaman Gelmiştir?
Avrupa’da matbaacılık yani ahşap kalıp baskı tekniği ilk olarak 14. yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır. İlk zamanlarda daha çok kâğıt ve kumaş üzerine resim baskısı yapılıyordu. Ayrıca dini resimler ve oyun kağıtları gibi ürünlerin basımında da kullanılıyordu. Fakat Çin’de olduğu gibi, bu baskı tekniğinde basılacak yazı ve resimler bir bütün olarak ahşap malzeme üzerine kazınıyordu.
Avrupa’da ahşap kalıplarla baskı tekniği daha sık kullanılsa da kitap üretiminde bu yöntem pek yaygın değildi. Kitap üretimi daha çok elle çoğaltma (el ile yazma) yöntemi ile yapılıyordu. Ancak 1450 yılında Gutenberg’in hareketli parçalarla yazı baskısı yapabilen bir matbaa makinesi icat etmesi üzerine bu durum değişmiştir. Johannes Gutenberg, aldığı krediyle basımevi kurmuş ve matbaa devrimini de bu sayede başlatmıştır. Bu yeni makine ile ilk olarak İncil’in basımı yapılmış ve çok uygun fiyatlarla satışına başlamıştır. Kısa süre içerisinde çok fazla talep gören bu matbaa tekniği, tüm Avrupa ülkelerine de bu sayede hızla yayılmıştır. Ayrıca “tipo” olarak isimlendirilen bu teknik, ekonomik anlamda da çok büyük kazançlar elde edilmesine olanak sağlamıştır.
Matbaa Osmanlı’ya Ne Zaman Gelmiştir?
Osmanlı Devleti matbaayı İbrahim Müteferrika sayesinde kullanmaya başlamıştır. Ve bu sayede yeni matbaa teknikleri kurmuştur. İlk basılan eserler; Kitab-i Lügat-i, Vankulu ve Arba’ah Turim olmuştur. Osmanlı döneminde padişahlar ilk başlarda çok az kitabın basılmasına izin vermişlerdir. Fakat II. Bayezid döneminde 19, Yavuz Sultan Selim döneminde ise 33 kitap basılmıştır. Ayrıca bu kitapların üzerine padişahların isimleri de yazılmıştır.
1727 yılında ise dini eserlerin basılmaması şartıyla, ilk Türk matbaası İbrahim Müteferrika tarafından kurulmuştur. Sonrasında;
- 1796 yılında Abdurrahman Efendi mühendishane matbaası,
- 1800’lü yıllarda Üsküdar matbaası ve,
- Takvimhane-i Amire gibi matbaalar açılmıştır.
Matbaanın Bulunmasının Sonuçları Nelerdir?
Matbaanın icat edilmesi;
- Kültürel, bilimsel, sosyal ve siyasi yönden çok önemli sonuçlar doğurmuştur.
- Üretilen kitap miktarı hızla artmış ve kitap fiyatları azalmıştır.
- Halkın kitaba ulaşması daha kolay ve mümkün hale gelmiş, toplumda okuma/yazma oranı artmıştır.
- Eğitim imkanları genişlemiş, çoğalmıştır.
- Gazete ve dergi gibi süreli yayınlar icat edilmiştir.
- Matbaanın icat edilmesi reform hareketlerini etkilemiştir.
- İncil’in halk kesimleri tarafından okunması Roma Kilisesinin sorgulanmasına sebep olmuş. Bu sayede reformcu din adamlarının görüşleri matbaa sayesinde hızla yayılmıştır.
Bu yazımızda matbaa nedir ve ilk matbaa ne zaman icat edilmiştir konusunu ele aldık. Umarım beğenmişsinizdir. İz Copy Center’a iletişim sayfamızdan ve Instagram hesabımızdan ulaşabilirsiniz. Bizi takip etmeyi ve soru sormayı unutmayın!
